Աղթամարի Սուրբ Խաչ եկեղեցի

«Եթե հրաշքով կենդանանան աշխարհի յոթ հրաշալիքների հեղինակները, իրենց գլուխները կխոնարհեն հայկական այս հազարամյա եկեղեցու առջև»:

Պ.Կունեռ

Արևմտյան Հայաստանը հայաթափվեց, սակայն այնտեղ մնացին մեր սուրբ մասունքները, մեր հոգու ու մտքի ստեղծագործությունները, որոնցից մեկն էլ Աղթամարի Սուրբ Խաչն է: Հայկական ճարտարապետության յոթ հրաշալիքներից մեկը՝ Աղթամարի Սուրբ Խաչ եկեղեցին (ներկայումս Թուրքիայի տարածքում) գտնվում է Վանա լճի հարավ-արևելյան մասում, տարաբախտ հայի բնօրրանում:

Այս հրաշագեղ տաճարը 915-921 թթ. կառուցել են տվել Վասպուրականի թագավոր Գագիկ Արծրունին իր կնոջ՝ Մլքե թագուհու հետ, որի ճարտարապետն է եղել հանճարեղ Մանուելը: ։

Եկեղեցու արևմտյան ճակատին քանդակված է Գագիկ Արծրունին՝ եկեղեցու մանրակերտը ձեռքին, իսկ պատին՝ Գագիկ արքայի մայրն է՝ Սոփի իշխանուհին և արքայի կինը՝ Մլքե թագուհին:

Այս յուրօրինակ եկեղեցին եղել է Վասպուրականի Արծրունյաց թագավորության հոգևոր կենտրոնը (XII-XIX դդ.), որտեղ էլ գործել է Աղթամարի կաթողիկոսությունը: Այստեղ միառժամանակ հանգրվանել է Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի Աջը:

... Աղթամարի եկեղեցու անգնահատելի նորույթը պատկերագրական համակարգն է, որը վեց հորիզոնական գոտիներով պարուրում է բոլոր ճակատները՝ կառույցն արտակարգ հմայիչ դարձնելով: Պատկերաքանդակները հոգևոր և աշխարհիկ թեմաներով են, որոնցում փառաբանում են արաբական տիրապետության դեմ հայ ժողովրդի մղած ազատագրական պայքարը, քրիստոնեությունը, Արծրունյաց տոհմի մեծերին ու նրանց քաջագործությունները, ինչպես և ներկայացնում հայ շինականի խաղաղ աշխատանքը, կենցաղը, դարերի խորքից եկող հավատալիքներն ու պատկերացումները:

Աղթամարն այն եզակի կառույցներից է, որտեղ որմնանկարները համեմատաբար պահպանվել են և հնարավորություն ընձեռել կարծիք կազմել այդ դարաշրջանի գեղարվեստի և ոճական հատկությունների մասին: Անուրանալի է այս եկեղեցու դերը Վասպուրականի մանրանկարչական դպրոցի, հայ մատենագրության և գրչության արվեստի զարգացման գործում:

Օվսաննա ՄԱԴԱԹՅԱՆ

Հատված` «Կառուցել են կանայք» գրքից,

Երևան, 2011 թ.

Մեկնաբանություններ